Bij menig idealist is deze uitspraak van Gandhi in zwang: “Wees de verandering die je in de wereld wilt zien”, of kortweg: “Be the change”. Het is een oproep om de handen uit de mouwen te steken en zelf aan die verandering bij te dragen. Maar dat niet alleen. Het is ook een oproep tot zelfonderzoek: want hoe weten we wat er veranderd moet worden?
Wat is goed en slecht?
Als we het over verandering hebben, gaat daarachter vaak het idee schuil dat er iets niet goed is en dat dit verbeterd moet worden. Het moet van slecht naar goed. Maar wat is goed en wat is slecht? Om daarachter te komen kun je jarenlang colleges volgen, filosofische debatten voeren of naar de kerk, moskee of ander ‘heilig huis’ gaan.
Er is ook een ander, individueel pad dat je – al dan niet tegelijkertijd – kunt bewandelen. Een Oosters verhaal vertelt over een vlijtige leerling die bij zijn spirituele meester komt en hem vraagt: “Meester, hoe word ik een goed mens?” De meester zwijgt een tijdje en de leerling wacht gespannen op het antwoord. Dan zegt de meester: “Doe er voorlopig maar eens eentje na.”
Jezelf als leidraad
Worden we wijzer van deze anekdote? Ze geeft namelijk geen antwoord op de vraag wat een goed mens is. Tenminste, niet op het eerste gezicht. En dat kan in mijn ogen ook niet, want ieder mens heeft zijn eigen opvattingen over goed en slecht.
De meester verwijst de leerling terug naar zijn eigen beeld van een goed mens. Hij wijst hem op zijn eigen verantwoordelijkheid en vraagt hem daarnaar te handelen. Dit voorkomt dat de leerling het oordeel over goed en slecht buiten zichzelf legt. Integendeel: de leerling moet zichzélf, naar eigen inzicht, een beeld vormen van een goed mens. En vervolgens moet hij in die spiegel kijkt en datgene na gaat doen wat hij in die spiegel ziet.
Een betere wereld begint bij jezelf
Het is dus een appel (lees: appèl : ) op het eigen oordeel, een oproep om wakker te worden en op te staan, in plaats van goedgelovig of gedachteloos de meester of de massa te volgen. We moeten bij onszelf te rade gaan wat goed is, zodat we weten wat we in onszelf moeten veranderen om verandering in de wereld te bewerkstelligen.
De Russische schrijver en filosoof Tolstoj schreef ooit: “Iedereen denkt erover na om de wereld te veranderen, maar niemand denkt eraan zichzelf te veranderen”. Die zin sprak me aan. Ik kan verheven ideeën hebben over hoe de wereld eruit zou moeten zien, over hoe het beter kan. Of zelfs: beter moet! Maar wat zijn al deze gedachten waard als ik ze in mijn eigen kleine wereldje niet in de praktijk probeer te brengen?
Be the change!
Geldt deze opdracht alleen degenen die idealen koesteren? Nee. Het is een opdracht voor ieder mens. Verandering van jouw omstandigheden zijn alleen mogelijk als je (ook) je eigen verantwoordelijkheid daarin neemt.
Koop vaker biologisch. Eet minder vlees. Vlieg minder. Beweeg meer. Kom achter je Facebookfaçade vandaan en deel ook je mindere momenten. Verdiep je in standpunten waarover je een stellige mening hebt. Kijk kritisch naar jezelf als je een conflict hebt. Toon initiatief als je werk je niet meer bevalt. Word trashhunter of plogger als je je stoort aan zwerfafval in de buurt. Lach meer en groet vaker.
En inderdaad: deze suggesties zeggen veel over mijn idee van goed en slecht : )